In de schaduw van een omstreden nieuwe daglichtnorm: ‘Te donker? Straks kunnen we geen appartement meer bouwen’

De commissie Stoer van demissionair minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening Mona Keijzer wil korte metten maken met de nieuwe norm voor daglichteisen. Ze vreest dat er straks geen appartement meer gebouwd kan worden, door ingewikkelde rekensommetjes en onnodig hoge bouwkosten. Aan de andere kant. Is meer daglicht niet gewoon gezonder?  

De gedateerde rekenregels voor het bepalen van daglicht in woningen en gebouwen (de norm is van 1991) zijn al jaren onderwerp van gesprek. De een vindt dat ze tekortschieten, waar de ander ze nu al te streng en dogmatisch acht.

Gertjan Verbaan kan daarover meepraten en ‘ademt’ daglicht. Verbaan is niet alleen senior adviseur bouwfysica bij DGMR, maar sinds 2021 is hij bovendien voorzitter van de normcommissie die over nieuwe eisen en methodes gaat.

Licht maakt gezond

“Daglicht wordt een steeds belangrijker thema in de bouw”, signaleert Verbaan. Er is volgens hem nog een wereld te winnen. Meer ramen en daglicht is volgens hem vooral wenselijk in gebouwen of huizen waar mensen wonen die minder goed ter been zijn. “Het huidige Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL) maakt echter geen onderscheid in verschillende type woningen. Dat zou wel moeten, vind ik.”

Licht is volgens hem aantoonbaar goed voor de gezondheid. Of omgedraaid: te donker maakt ongelukkig. En daarom komen er nieuwe eisen op de Nederlandse bouw af. Niet iedereen is enthousiast. Sterker. Ze zijn al een keer uitgesteld.

Daarmee is de kous niet af. De commissie Stoer (opgetuigd door demissionair minister Keijzer om tegenstrijdige en overbodige bouwregels te elimineren) wil het liefst helemaal af van de nieuwe daglichtnorm. Zij voelt zich gesteund door een groeiende beweging in de sector.

Een vuistregel, geen ontwerptool

De commissie Stoer verzet zich niet alleen tegen de nieuwe regels, maar dringt ook aan op versoepeling van de huidige regels voor appartementsgebouwen. Kort gezegd stelt Stoer voor om de zogenoemde 55 procents-eis los te laten.

Verbaan, die zich gesteund weet door de Bond van Nederlandse Architecten, meent op zijn beurt dat de huidige regels al ‘kritisch’ zijn. “Nu komt het minimaal vereiste raamoppervlak in een woning of gebouw neer op netto tien procent van de vloer. Daarbij wordt echter nauwelijks rekening gehouden met de vorm van de ruimte, terwijl die voor de lichtopbrengst wel nadelig kan uitpakken.”

De al soepelere regels voor appartementen nog soepeler maken, is volgens Verbaan onbespreekbaar. “Daar geldt die vuistregel van 10 procent ‘slechts’ voor 55 procent van het vloeroppervlak. Of anders gezegd: in appartementen zijn minder ramen nodig om formeel aan de eis te voldoen. Nu al pakt dat slecht uit voor diepe vertrekken. Nog donkerdere appartementen toestaan zorgt voor ongelukkigere mensen. Sterker. Bijvoorbeeld voor doelgroepen, zoals ouderen (boven de 50 worden je ogen al significant slechter en heb je meer licht nodig) of mensen die minder goed ter been zijn (en daardoor weinig buitenkomen), zou je de lat alleen al hoger willen leggen.”

Norm moet van tafel

Je vraagt je af wie dat op zijn geweten wil hebben dat er minder daglicht in woningen komt, want waarom zou je tegen meer daglicht zijn? Is dat puur een kwestie van centen? Bouwkundig adviseur Gert Jan van Esveld kan wel meer redenen bedenken. Hij heeft geen goed woord over voor de voorgestelde nieuwe norm en verzet zich er al jaren tegen. Hij schreef zelfs brieven aan oud-minister Hugo de Jonge en naar de huidige minister voor bouwen Mona Keijzer. Het leidde onder meer tot Kamervragen en uitstel van de omstreden norm.

Mooi resultaat concludeert Van Esveld, maar hij wil dat de norm helemaal nooit ingaat. Hij claimt dat de nieuwe norm de sommetjes onnodig ingewikkeld maken en de prijzen flink opdrijven. “Het maken van een daglichtberekening kost me nu gemiddeld een uurtje per woning. Met de nieuwe regels gaat me dat zeker vier uur kosten. Belachelijk.”

Hij vult aan dat een gemiddeld appartement dat eenzijdig (vanuit 1 gevel) wordt aangelicht, niet meer gebouwd kan worden omdat de nieuw norm ook een daglicht-eis stelt achter in de verblijfsruimte. Als voorbeeld noemt hij een studio-appartement, waarin in dezelfde verblijfsruimte wordt gewoond en geslapen.

Fan van Friso

“Negentig procent van de bouw maakt zich hier zorgen over”, vermoedt Van Esveld. En waar de voorzitter van de commissie Stoer – Friso de Zeeuw – er flink van langs krijgt in het publieke debat, is Van Esveld juist blij met hem.

“Ik ben een fan van zijn aanpak. Hij durft zijn nek ten minste uit te steken. En Mona Keijzer is voor mij een held. Iedereen is bijvoorbeeld ook zo faliekant tegen die lagere plafondhoogten die ze voorstelt. Maar met zo’n relatief kleine aanpassing kan dat bij de bouw van een hoge toren zomaar een extra woonlaag opleveren. Juist dat hebben we nodig in een tijd van woningnood.”

Meer glas, hogere prijs?

Blijft het de vraag of iets meer daglicht niet juist goed is voor de volksgezondheid. Van Esveld wil dat best aannemen, maar blijft benadrukken dat ‘de boel’ wel betaalbaar moet blijven. En bovendien: hoe pakt meer glas uit voor de energieprestaties van een gebouw? Kan dat dan wel samen? Van Esveld vraagt zich dat af. “Met oververhitting in hete zomers gaat dat dan helemaal fout. En meer airco’s in gebouwen willen ze ook niet.”

Verbaan, voorzitter van de norm-commissie voor meer daglicht, bevestigt dat meer raamoppervlak het energiezuiniger maken van gebouwen lastiger en wellicht duurder maakt. Hij benadrukt dat dit niet de bedoeling is en ook nooit de bedoeling is geweest. “Het uitgangspunt van het ministerie is altijd geweest dat de nieuwe norm niet mag leiden tot meerkosten. Er zijn ook al wat kleine aanpassingen gemaakt. Zo telde in de Europese versie de kleur van de muur (hoe donkerder de kleur, hoe nadeliger het uitpakte) eerst ook mee in de bepalingsmethode. Maar dat is nauwelijks te handhaven, dus dit aspect hebben we bewust veranderd in de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR 4057)”, aldus Verbaan.

Maar waarom dan toch zo een nieuwe norm? Wat is de noodzaak? Verbaan: “Deze is gewoon nauwkeuriger en zegt meer over het licht dat daadwerkelijk in een ruimte komt. De huidige norm heeft vooral oog voor de gevel, maar kijkt niet naar de ruimte erachter. Soms wordt er nu gekozen voor een heel smal of hoog raam, terwijl dat niet het gewenste resultaat voor de gebruiker oplevert.”

Verbaan ziet in dat meerdere belangen botsen en begrijpt de discussie wel. Hij geeft toe dat de nieuwe norm de bouw van bepaalde type appartementsgebouwen in verlegenheid kan brengen. “Onbeperkt diepe woningen bouwen, pijpelaatjes, kan dan niet meer. Ingewikkelder? Dat is enerzijds zo, maar aan de andere kant bestaat er software, waarmee je de sommetjes prima kunt maken.”

Licht aan het einde van de tunnel?

Hoe loopt dit af? Verbaan zinspeelt op een gulden middenweg. “Je kunt de norm, bijbehorende methode en eis gedifferentieerd invoeren. Met onderscheid voor de vrijstaande woningen en de woongebouwen. Dat is wat ons betreft bespreekbaar, zeker wanneer je bedenkt dat er ook strengere regels op de bouw afkomen op het gebied van energiezuinig bouwen (EPDB IV). Het is zaak om verschillende opgaven en regels op de goede manier te integreren.”

Hij vult aan: “De nieuwe norm biedt bovendien twee methoden. Met de tweede kun je de oriëntatie meewegen en bewust kiezen voor minder glas op zuid (meer licht door de zon), zodat je ook rekening houdt met aspecten zoals energie en oververhitting. Juist dan ontstaat een goede integrale afweging van energie en comfort. Met parametrisch ontwerpen wordt dat straks één druk op de knop.”

Astma en binnenblijvers

Wat wil je nog meer, denken ze bij de Dutch Daylight. Zoals haar naam al doet vermoeden is de stichting sterk voorstander van meer daglicht in gebouwen. “De huidige bouwregelgeving schenkt onvoldoende aandacht aan het belang van de levenskwaliteit in de woon- en werkomgeving”, schrijft de vereniging op haar website in reactie op de adviezen van de commissie Stoer.

De noodzaak voor meer daglicht is volgens haar klip en klaar: “In Nederland heeft 10 procent van de kinderen astma, en het aantal gevallen van stress, Seasonal Affective Disorder (SAD) en vitamine D-tekorten neemt al jaren toe. De huidige generatie besteedt 90 procent van haar tijd binnenshuis, wat de noodzaak voor frisse lucht en voldoende daglicht benadrukt. Dit maakt het des te urgenter dat we het belang van daglicht en gezond binnenklimaat erkennen om de gezondheid van deze generatie te waarborgen.”

Tips of opmerkingen?
Heb je naar aanleiding van dit artikel tips of opmerkingen? Mail dan met de auteur van dit artikel Thomas van Belzen via Thomas.van.belzen@jaarbeurs.nl Vind je dit interessant en wil je graag meer lezen over dit onderwerp? Schrijf je dan in voor een van onze nieuwsbrieven.